سوال:
چرا امام حسین(ع) مانند برادرشان امام حسن(ع) صلح نکردند تا از به شهادت رسیدن خود و یارانشان جلوگیری کنند؟
پاسخ:
دیرزمانی است که افرادی مغرض یا جاهل نسبت به سیره ی زندگی اخلاقی و ی امامان، بر آنها خرده گرفته و بجای پذیرش، راه چاره برای امامان مشخص می کنند و بینش و ت خود را در موقعیتی بالاتر و بهتر از امامان معصوم علیهم السلام می پندارند، گویی این فکر فقط در مخیله ی آنها بوده و در آن زمان کسی متوجه این افکار و و عملکرد و پیامدهای آن نبوده و امام(ع) نیز نبوغ چنین فکری را برای خلاصی خود و اهل بیت خود از چنگال ستمکاران و دشمنان خدا و رسول خدا(ص) نداشتند!! برای بررسی و دانستن چرایی عدم صلح امام حسین(ع) با یزید پلید، دانستن نکات زیر مهم است و ما سعی میکنیم بطور خلاصه این موضوع را بررسی و پاسخی کوتاه ارائه کنیم:
1. فضای عصر امام حسین(ع) قابل مقایسه با امام حسن(ع) و هیچ کدام از امامان دیگر نبود. پس از شهادت امام‌حسن(ع) تا عصر یزید تقریبا 10 سال فاصله است و امام حسین(ع) ده سال در زمان معاویه زندگی کرده و قیام نکرده است که معلوم می شود شرایط و زمینه های زندگی ایشان مثل عصر امام حسن مجتبی (ع) بوده و زمینه برای قیام هنوز فراهم نشده بود.
2. معاویه در عین ارتکاب به فسق و فجور، ت خود را حفظ کرده و ظاهر خود را موجّه و مومن نشان داده و تمام کارهای پلید خود را در جهت قدرت و عزت دین اسلام نشان می داد و امر را بر مردم مشتبه می نمود و نفاق خود را در حد امکان آشکار نمی کرد و زمانی که دستش برای مردم رو می شد و بر نفاق و نیرنگ و ظلم او پی می بردند، مخالفان خود را یا از سر راه بر می داشت و می کشت، یا با پول و حکم امارت بر نقاط مختلف می خرید تا از چشم مردم نیفتاده و همچنان بر مسند قدرت بنشیند و کسی علیه او شورش به پا نکند. معاویه در زمان امام حسن (ع) دست به کاری نزد که ماهیتش را آشکار کند و زمینه‌ای برای قیام به انگیزه ی امر به معروف و نهی از منکر به وجود آید. این روحیه ی معاویه، کار امام حسن(ع) را پیچیده تر نموده بود و باید سالها می گذشت تا چهره ی مزورانه فرزند هند جگرخوار برای مردم آشکار می شد. صلح امام حسن(ع) این مهم را بخوبی به انجام رساند و چهره واقعی معاویه و بنی امیه را به مردم نشان داد. به خاطر همین روحیه ی حیله گرانه ی معاویه است که امام حسین(ع) در مدت ده سال اول امامتش که در زمان سلطنت معاویه واقع شده بود قیام نکردند، اما با مرگ معاویه و شروع سلطنت یزید دست به قیام زدند؛ چراکه این زمینه در زمان یزید و پس از مرگ معاویه و به قدرت رسیدن او به عنوان زمامدار و امیر مسلمانان مهیا شده بود زیرا یزید علنا به فسق و فجور و کارهای ناشایست مبادرت می کرد و حتی برای سگها و میمون های خود از مردم عادی بیشتر ارج و قرب قائل بود! یزید به عنوان عنصر مقابل امام حسین(ع) جوانی عیاش، آلوده به گناه و سگ باز و میمون باز بود . او با شراب خواری علنی دستورات دین مبین اسلام را زیر پا می گذاشت. اشعاری که از وی در کتب شیعه و سنی در این زمینه نقل شده، به وضوح نمایانگر اوج فساد و انحراف او می باشد.[1]
3. مردم همین کوفه بیست سال حکومت معاویه را چشیدند و زجرهای زمان معاویه را دیدند و تمام این رفتارها بعد از شهادت امام حسن(ع) دوچندان شده بود و برنامه های ضد انسانیِ تهدید و گرسنگی معاویه علیه خود را تحمل نمودند بگونه ای که ابن ابی الحدید معتزلی می گوید: در زمان معاویه شیعیان در هرجا که بودند به قتل می رسیدند، بنی امیه دست و پای اشخاص را به احتمال اینکه از شیعیان هستند بریدند، هر کس که معروف به دوستداری و دلبستگی به خاندان پیامبر و اهل بیت ایشان بود زندانی شد و یا مالش به غارت رفت و یا خانه اش را ویران کردند[2] . مردم حدود بیست سال طعم حکومت معاویه را چشیده بودند و در طی این دوران، نفاق و کارشکنی های معاویه و ظلم او بر همگان روشن شده و دیگر بی تاب شده بودند، لذا کوفیان نزدیک به هجده هزار نامه مبنی بر بیعت با آن حضرت برای ایشان فرستادند و از آن حضرت درخواست قیام و جهاد علیه حکومت ظالمانه ی وقت را کردند. از دید تاریخی اگر امام(ع) آن نامه ها را نادیده میگرفت، بیگمان در تاریخ محکوم میشد؛ یعنی آیندگان و حتی مردم در زمان آن حضرت می گفتند که زمینه ی بسیار خوبی را از دست داد و حتی بالاتر از آن گفته می شد که حضرت در حق مسلمانان کوتاهی و ظلم کرد؛ چراکه با وجود اینکه جمعیت زیادی از مسلمانان برای قیام اعلام آمادگی کرده بودند، امام حسین(ع) توجهی به آنان نکرد و برای رهایی آنان اقدامی انجام نداد. اعلام آمادگی مردم کوفه حجت را بر امام حسین (ع) تمام کرد و اگر زمینه هم آماده نبود، ایشان نمی توانست آن اتمام حجت را نادیده بگیرد. اما در زمان امام حسن (ع) مردم کوفه برای قیام آمادگی نداشتند. وضع داخلی کوفه به اندازه‌ای بد بود که خود امام حسن (ع) از بسیاری از مردم کوفه پرهیز میکرد و هنگامی که بیرون میرفت در زیر لباسهایش زره می پوشید تا خوارج و مزدوران معاویه به او آسیب نرسانند. چنانکه روزی در حال نماز به‌سوی آن حضرت تیر انداختند اما چون در زیر لباسهایش زره پوشیده بود تیر کارگر نشد.[3]
4. امام حسن(ع) با یاران بی وفایی رو برو بود که عده ای از آنها در مقابل تطمیع های معاویه خود را باختند و برق سیم و زرهای فتنه گر شام عقل از سرشان ربود و به لشکر معاویه ملحق گردیدند و جمعی دیگر از آنها برای معاویه نامه نوشتند که ما حاضریم حسن بن علی(ع) را دست بسته تحویل دهیم!
امام حسن(ع) یارانی داشت که خود وبال جان آن حضرت شدند بگونه ای که در اردوگاه آن حضرت به خیمه ی حضرتش حمله ور شدند و آن را غارت کردند و سجاده را از زیر پایش کشیدند و با گستاخی ردایش را از دوشش کشیدند و در ساباط یکی از یاران وی بنام جراح بن سنان » جلو آمد و با وقاحت تمام آن حضرت و پدر گرامیش حضرت علی(ع) را متهم به شرک نمود و به ران آن حضرت با خنجر ضربه ای زد که گوشت را شکافت و به استخوان رسید[4] . با چنین اصحابی امام حسن(ع) چگونه می توانست در مقابل لشکر منسجم شام به جنگ ادامه دهد؟
در تواریخ آمده است که آن حضرت از یاران بی وفایش چنین شکوه می کند: به خدا سوگند معاویه برای من از این مردمی که گمان دارند شیعه هستند بهتر است .»
و در خطبه ای که معاویه هم در آن مجلس حضور داشت فرمودند: رسول خدا(ص) با اینکه قومش را به سوی خدا دعوت می نمود، مجبور شد از دست آنها فرار کند و به غار پناه آورد و اگر یارانی داشت هرگز از آنها فرار نمی کرد. من هم اگر یارانی داشتم هرگز با تو ای معاویه بیعت نمی کردم [5].»
آن حضرت در بیانی دیگر علت صلحش را نداشتن یار و یاور بیان می فرماید: به خدا سوگند من حکومت را به معاویه واگذار نکردم مگر بخاطر نداشتن یاران و اگر انصار و یارانی می داشتم، شبانه روز با او می جنگیدم تا اینکه خداوند بین من و او حکم کند[6] .»
اما حضرت امام حسین(ع) یارانی داشت که هر چند از نظر کمیت تعدادشان اندک بود ولی از نظر ایمان و استقامت و وفاداری نظیر نداشتند؛ بگونه ای که خود آن حضرت آنان را چنین می ستاید: من اصحابی با وفاتر از یاران خود سراغ ندارم و خاندانی نیکوتر و مهربانتر از خاندان خود نمی شناسم . خداوند از جانب من به شما پاداش نیک دهد[7] .»
یاران حضرت ابا عبد الله الحسین(ع) حقیقتا قابل ستایش بودند و به درستی با ایمان و وفادار بودند، زیرا تا یک نفر از ایشان زنده بود نگذاشتند آسیبی به امام و مولایشان برسد.
5. صلح امام حسین(ع) مانند صلح امام حسن(ع) تلقی نمیشد، چراکه وقتی امام حسن(ع) مجبور به پذیرفتن صلح شدند، در جایگاه خلیفه و جانشین پیامبر(ص) بودند و معاویه که قدرتش در شام بوده و ادعای حکومت و امیرالمومنینی داشت در رو به روی آن حضرت قرار گرفت که سرانجام امام حسن(ع) برای حفظ دین اسلام و جان مسلمانان که گرفتار نیرنگ معاویه شده بودند طبق قرارداد و عهدنامه ای که شکستن آن پرده از چهره ی معاویه بر میداشت، صلح نمودند. ولی موقعیت امام حسین(ع) اینگونه نبود؛ چراکه اگر حضرت در زمان حیات معاویه اقدام به قیام میکرد، به عنوان شخصی که دایه ی خلافت دارد ولی مقامش را ندارد تلقی شده و شخصی معرفی میشدند که برای کسب قدرت و زر و زور علیه حکومت خروج کرده و ارزش و هدف قیام امام در سایه ی موهوم همین افکار پوچ از بین می رفت. زمانی که بر اثر دسیسه های معاویه و زر و زور و مقام خلافت بر مومنان که به یزید رسیده بود، چنانچه امام حسین(ع) با یزید صلح میکرد و قیامی از سوی ایشان مانند زمانی که در دوران معاویه به سر می بردند صورت نمی گرفت امر بر مردم مشتبه می شد و چون یزید به طور علنی کفر می گفت و فسق و فجور داشت، صلح امام حسین(ع) مهر تاییدی بر اعمال یزید از سوی مردم تلقی میشد و دین اسلام به طور کل نابود می گشت. در این زمان دیگر صلح و سکوت جایز نبود و سخنرانی و موعظه نیز فایده ای نداشت. باید راهی انتخاب میشد تا همگان از خواب غفلت بیدار شوند. راهی که به کربلا منتهی شد.
6. در مورد امام حسن(ع) نیز باید بگوییم که ایشان صلح نکردند، بلکه صلح را بر ایشان تحمیل نمودند، امام حسن(ع) در مقابل گروه باغی و یاغی شام ابتدا قیام کرد و در رویارویی با معاویه، نیروهایش را به منطقه مسکن » گسیل داشت اما بخاطر عواملی که بیان شد، ناچار تغییر سنگر داد و تدبیری اندیشید که بسان شمشیری دولبه به جان معاویة بن ابی سفیان بن حرب افتاد؛ زیرا معاویه در مقابل تدبیر امام حسن(ع) دو راه بیشتر نداشت؛ یا به مواد معاهده ی صلح عمل کند که در این صورت امام حسن(ع) به هدفش یعنی عمل به احکام اسلام طبق کتاب و سنت، حفظ خون شیعیان و گرفتن خلافت از دست غاصبان کاخ نشین شام می رسید و یا اینکه مواد معاهده را زیر پا بگذارد - که معاویه این راه را برگزید - و در این صورت نقاب از چهره ی حیله گر و فریبکارانه ی معاویه کنار زده می شد و مردم پی به جنایت و فساد روحی او می بردند و زمینه برای قیام علیه بنی امیه فراهم می گشت، که چنین هم شد .
بنابر این، صلح امام حسن(ع) راه به وجود آمدن نهضت عاشورا را هموار ساخت و نتایج آن را قابل عرضه ساخت و به قول عالم بزرگ و جلیل القدر، مرحوم سید شرف الدین رحمة الله، شهادت کربلا پیش از آنکه حسینی باشد حسنی بود. از نظر خردمندان، روز ساباط امام حسن(ع) به مفهوم فداکاری بسی آمیخته تر است تا روز عاشورای امام حسین(ع)، زیرا امام حسن(ع) در آن روز در صحنه ی فداکاری نقش یک قهرمان خستگی ناپذیر و پایدار را در چهره ی مظلومانه یک از پا نشسته ی مغلوب ایفا کرد[8] .
7. امام حسن(ع) با صلح اجباری خود از جان مسلمانان و هدر رفتن خون آنان جلوگیری کرد و بدین سان آنها و دین اسلام را از گزند آسیب و حمله ی دولتهای روم شرقی در خارج، و خوارج و دشمنان منتظر فرصت در داخل حفظ کرد؛ و امام حسین(ع) با قیام باشکوه خود و یاران وفادارش در کربلا چشم به خواب رفته ی مسلمانان و دل زنگ زده ی آنان را بیدار کرد و جلا داد.
[1]. در این زمینه می توانید به کتاب تذکرة الخواص سبط بن جوزی، از صفحه 286 به بعد مراجعه نمائید .
[2]. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 43
[3]. علل الشرایع، شیخ صدوق، ج۱، ص ۷۱۷
[4]. شیخ مفید، الارشاد، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، تحقیق آل البیت، 1413 ه . ق، چاپ اول، ج 2، ص 12
[5]. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، کتابفروشی اسلامیه، 1369، چاپ دوم، جلد 44، ص 23
[6]. طبرسی، الاحتجاج، تحقیق ابراهیم بهادری و محمد هادی به، انتشارات اسوه، 1413 ه . ق، چاپ اول، ج 2، ص 71
[7]. شیخ مفید، الارشاد، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، تحقیق مؤسسه آل البیت، 1413 ه . ق، چاپ اول، ج 2، ص 91
[8]. راضی آل یاسین، صلح الحسن علیه السلام، ترجمه آیت الله ای مد ظله العالی، انتشارات آسیا، تهران، 1348، ص 21
[9]. https://hawzah.net
چرا نام حضرت علی(ع) در قرآن نیامده؟
ع ,امام ,معاویه ,حسن ,ی ,حضرت ,حسن ع ,امام حسن ,حسین ع ,امام حسین ,آن حضرت ,لالفیة الشیخ المفید، ,الشیخ المفید، تحقیق ,العالمی لالفیة الشیخ ,المؤتمر العالمی لالفیة
درباره این سایت